W wielu wypadkach bardzo trudno już dzisiaj odnaleźć ślady rodowodów niektórych partyzanckich piosenek. Taki los spotkał i tę, znaną w czasie wojny pod tytułami Pieśń żołnierska, Po partyzancie dziewczyna płacze i Piosenka partyzanta^[1]. Pod piórem J.N. Kłosowskiego (1904–1959) narodziły się tylko trzy strofy, wszystkie inne są dziełem tzw. dopisywaczy^[6]. Poszczególne wersje, występujące w różnych miejscowościach i niekiedy odbiegające znacznie od oryginału, zaczynają się przeważnie słowami: „Po partyzancie dziewczyna płacze...”, podczas gdy w pierwodruku początek brzmiał: „Za swoim lubym dziewczyna płacze...” (por. wersja 1).

Prościutka liryczna Pieśń żołnierska cieszyła się wśród partyzantów szczególną popularnością. Z tego też względu rozprzestrzeniła się nie tylko w Lubelskiem, gdzie była jej kolebka, ale również dotarła na inne obszary okupowanej Polski. Od pierwowzoru nie odbiegają wiele jedynie warianty najwcześniejsze i do nich należy Po partyzancie dziewczyna płacze (por. wersja 2).

Także w Pieśni partyzanta poważniejsze zmiany w stosunku do oryginału pojawiają się dopiero w zwrotce końcowej (por. wersja 3).

Natomiast w późniejszych wersjach przeróbki są już dosyć znaczne. Do wielu, jak na przykład do piosenki śpiewanej na Podlasiu, wprowadzono nowe zwrotki:

Dziewczyna w lesie zbierała kwiaty

I napotkała pod Krakiem grób,

A na tym grobie był napis taki:

Tutaj spoczywa partyzant twój.

W wielu wariantach odnajdujemy wyraźne zapożyczenia z innych piosenek partyzanckich. Na przykład strofa z piosenki A kiedy spotkasz mogiłę w lesie śpiewanej w okolicach Tomaszowa Lubelskiego brzmi prawie identycznie jak zwrotka siódma w piosence Partyzanci z Puszczy Solskiej:

Wichrze wolny, nieś przez pola,

O zwycięstwach w walce, wzwyż,

O mogiłach bezimiennych,

Gdzie ich znaczy z brzozy krzyż.

Po wyzwoleniu zaledwie trzy zwrotki piosenki, zatytułowane Pieśń partyzancka, opublikował Władysław Cichocki w opracowanym przez siebie Śpiewniku. Wiersz Pieśń żołnierska opublikowano w organie Powiatowego Zarządu „Rocha” w Krasnymstawie, dwutygodniku „Chłopski Znak” (nr 64 z 15 lutego 1944 r.), a następnie powtórzono na łamach 1 numeru miesięcznika „Wieś Tworząca” (maj 1944 r.). W książce Chłopski znak (wybór i opracowanie Alina Aleksandrowicz-Urlich i Zbigniew Jerzy Hirsz, Wydawnictwo Lubelskie 1969 rok) autorzy stwierdzają, że piosenkę drukowaną w podziemnej prasie, a następnie śpiewaną przez oddziały partyzanckie napisał Berbeć ps. „Maczek”, pochodzący z Siennicy Różanej, pow. Krasnystaw. Berbeć (imienia nie znamy), posługujący się także pseudonimem „Smrek”, ma być autorem kilku wierszy publikowanych na łamach „Chłopskiego Znaku”, „Wyzwolenia”, „Wsi Tworzącej” i w zbiorku Podziemny śpiew, m. in. jego pióra jest Marsz, Czego?, Wiosna. Z. J. Hirsz w pracy Lubelska prasa konspiracyjna 1939–1945 (Lublin 1968) na s. 54 zamieszcza lakoniczną informację, że Berbeć ps. „Maczek” był współredaktorem pisma SL „Pobudka”. Egzemplarzy tej podziemnej gazety nie znaleziono. Roch Sulima natomiast w interesującym szkicu „Po ten kwiat czerwony” („Poezja” nr 9 z września 1969) pisze, że „Berbeć” („Maczek”) są to dodatkowe pseudonimy Józefa Nikodema Kłosowskiego ps. „Lemiesz”, redaktora naczelnego „Chłopskiego Znaku”, „Wyzwolenia” i „Wsi Tworzącej”. Pięć różnych wersji znaleźć można w zbiorze Z pieśnią i karabinem (s. 375–381) wydanym przez LSW w 1971 r^[1].

Drugi wariant tekstu został nadesłany przez Jana Kaweckiego w ramach konkursu zorganizowanego staraniem Zarządu Głównego Związku Młodzieży Wiejskiej oraz redakcji tygodnika „Nowa Wieś”. Pieśń pochodzi z okolic Wąsosza w powiecie Białystok. Informatorem uczestnika był Antoni Żabiłowicz, który nauczył się utworu od oddziałów partyzanckich w lesie Żebrowskim gminy Wąsosz. Strofy zapisano w 1946 r. Czwartą wersję słów przekazał Józef Małek. Piąty wariant ukazał się dzięki Leonowi Szabluk, szósty zaś przesłał Stanisław Rój. Siódmą wersję zwrotek upubliczniła Irena Butkiewicz.

Tekst utworu znajduje się w: Archiwum Zakładu Historii Partii przy KC PZPR, syg. 245/3, t. III, k. 74, rękopis J. Wziętka; Archiwum Instytutu Sztuki PAN w Warszawie, Pracownia Badań nad Polskim Folklorem Muzycznym, syg. I 51 – zapis nutowy, nagranie na taśmie, wykonawca – Danuta Wróblewska, Blichniów, gmina Secemin, powiat Włoszczowa^[5].