w bazie CBPP na stronach Biblioteki

Ośrodek Kultury „Biblioteka Polskiej Piosenki”

3 maja i inne konstytucje

30 kwietnia 2021

O projekcie

3 maja i inne konstytucje3 MAJA I INNE KONSTYTUCJE

czyli muzyczna wyprawa w głąb historii polskich konstytucji z Waldemarem Domańskim, od 3 Maja do współczesności.

3 maja o godz. 12.00 na internetowej stronie bibliotekapiosenki.pl, krakow.pl, oraz PLAY Krakow będzie miała miejsce premiera film historyczno-muzycznego przygotowanego przez Bibliotekę Polskiej Piosenki specjalnie na okazję jubileuszu 230-lecia uchwalenia Konstytucji 3 Maja.

W filmie usłyszymy utwory wykonane przez artystów Teatru Loch Camelot.

W rolę narratora wcieli się Waldemar Domański, pomysłodawca Krakowskich Lekcji Śpiewania i dyrektor Biblioteki Polskiej Piosenki, który opowie o losach Polski widzianych przez pryzmat ustaw, które regulowały ustrój naszego państwa – od Konstytucji 3 Maja do współczesnej Konstytucji RP.

Do udziału online w wydarzeniu tradycyjnie zaprosi prezydent Krakowa Jacek Majchrowski.

Materiał będzie wyemitowany na antenie TVP Kraków i Radio Kraków.

Artykuły henrykowskie

Artykuły henrykowskie

uchwalone w Rzeczpospolitej Obojga Narodów w 1573 roku, a zaprzysięgane każdorazowo przez nowego króla. Choć ustanawiały one szereg zasad ustrojowych, dotyczyły jednak zasadniczo jedynie praw i obowiązków monarchy, nie regulując chociażby funkcjonowania sądownictwa.

Prawa kardynalne

Prawa kardynalne (1767-1768):

przed konstytucyjne ustawy przyjęte podczas tzw. sejmu „Repninowskiego” w Warszawie. Gwarantowały szlachcie: wolną elekcje, utrzymanie liberum veto, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą, przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopami. Ugruntowały podstawowe zasady ustroju demokracji szlacheckiej i miały charakter ustawy zasadniczej.

Konstytucja 3 maja

Konstytucja 3 maja (3 maja 1791 r.):

przez wielu znawców tematu uważana jest za pierwszą konstytucję w Europie a drugą na świecie. Wprowadziła nowoczesną monarchię parlamentarną. Jej celem było naprawienie stosunków wewnętrznych w Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Była reakcją na I rozbiór kraju. Ustanowiła prawo o sejmikach oraz o miastach królewskich. Pozostawiła system stanowy, z pewnymi zmianami - zlikwidowano wolną elekcje i liberum veto. Mieszczanie mogli nabywać dobra majątkowe oraz uzyskiwać nobilitację. Konstytucja 3 Maja została obalona po 14 miesiącach przez armię rosyjską wraz z konfederacją targowicką w wyniku przegranej wojny polsko-rosyjskiej 1792. W niedługim czasie doszło do całkowitego rozbioru Polski.

Konstytucja Księstwa Warszawskiego

Konstytucja Księstwa Warszawskiego (19 lipca 1807):

Pierwsze, ważniejsze zasady, które obejmowała konstytucja zostały podyktowane przez Napoleona w Dreźnie. Razem z wprowadzonym równocześnie Kodeksem Napoleona, obaliła nierówność stanową. Głosiła zasadę równości wszystkich ludzi wobec prawa, scaliła sądownictwo, likwidując odrębne sądy na rzecz jednego sądownictwa dla wszystkich obywateli kraju. Znosiła poddaństwo chłopów zapewniając im wolność osobistą. Według Konstytucji król miał inicjatywę ustawodawczą, prawo łaski, mianował rząd, zatwierdzał ustawy oraz uzupełniał Konstytucję dekretami.

Konstytucja Królestwa Polskiego

Konstytucja Królestwa Polskiego (27 listopada 1815):

Konstytucja Królestwa Polskiego, właściwie Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego (27 listopada 1815): tzw. konstytucja oktrojowana, czyli nadana odgórnie, przez cesarza Rosji i Króla Polski Aleksandra I. Zaliczana była do najbardziej liberalnych konstytucji w pokongresowej Europie. Obowiązywała do 26 lutego 1832 r., gdy Mikołaj I wprowadził zamiast niej Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego. Dawała pewną odrębność od Rosji (wolny parlament, narodowe wojsko, aparat państwowy, prawo i sądownictwo).

Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego

Statut Organiczny dla Królestwa Polskiego (26 lutego 1832):

Wprowadzony w miejsce Konstytucji Królestwa Polskiego przez cara Mikołaja I, po upadku powstania listopadowego. Ograniczył autonomię Królestwa Polskiego. m. in. zlikwidowano sejm, zniesiono niezależność sędziów, Wojsko Polskie połączono z armią rosyjską. Wprowadził formalnie wolność wyznania, nietykalność osobistą i własności.

Mikrokonstytucja Królestwa Polskiego z 1917

Mikrokonstytucja Królestwa Polskiego z 1917 (12 września 1917 r.):

czyli patent generalnych gubernatorów: niemieckiego i austro-węgierskiego dotyczący ustanowienia Władzy Państwowej w Królestwie Polskim. Na podstawie dekretu Rady Regencyjnej z 3 stycznia 1918 r. wprowadzona została tymczasowa organizacja Władz Naczelnych w Królestwie Polskim. Zwierzchnią władzę sprawowała Rada Regencyjna i Rada Stanu a wykonawczą Rada Ministrów.

Mikrokonstytucja Republiki Polskiej z 1918

Mikrokonstytucja Republiki Polskiej z 1918 (22 listopada 1918):

na podstawie Dekretu Rady Regencyjnej Józef Piłsudski został ustanowiony Naczelnym Dowódcą Wojsk Polskich. Jako suweren stał się jedynym dzierżycielem zwierzchniej władzy państwowej. Mianowany Tymczasowym Naczelnikiem Państwa Piłsudski posiadał również władzę ustawodawczą. Władza wykonawcza sprawowana była przez Rząd Republiki Polskiej w postaci Prezydenta Ministrów i ministrów.

Mała Konstytucja z 1919

Mała Konstytucja z 1919 (20 luty 1919):

ustanowiona została po odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Wprowadzała demokratyczną ordynację wyborczą oraz system rządów komitetowych. Józef Piłsudski otrzymał w pełni władzę państwową.

Statut Organiczny Województwa Śląskiego

Statut Organiczny Województwa Śląskiego (15 lipca 1920):

przed Plebiscytem na Górnym Śląsku, 15 lipca 1920 Sejm Ustawodawczy Ustawą Konstytucyjną wprowadził Statut Organiczny dla Województwa Śląskiego, nadający górnośląskiemu samorządowi szerokie kompetencje. Po wprowadzeniu Konstytucji marcowej w 1921 roku na terenie województwa śląskiego pozostawał równoległym aktem prawnym.

Konstytucja marcowa

Konstytucja marcowa (17 marca 1921):

uważana jest za pierwszą nowoczesną polską konstytucję. Wprowadzała ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów. Władzę zwierzchnią przyznała narodowi, pojmowanemu jako ogół obywateli. Bazowała na koncepcji trójpodziału władzy. Zniosła wszelkie przywileje stanowe. Zmiana konstytucji marcowej nastąpiła po przewrocie majowym. Tzw. nowela sierpniowa (2 sierpnia 1926) dała prezydentowi władzę rozwiązania Sejmu (i zarazem Senatu), prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy, zatwierdzane przez Sejm, pozbawiła Sejm prawa samorozwiązania się oraz ustanowiła, że budżet nieuchwalony w terminie ustanawiać ma rząd projektem rządowym, który będzie obowiązywał. Konstytucja marcowa obowiązywała do uchwalenia i wejścia w życie konstytucji kwietniowej, tj. do 23 kwietnia 1935 roku. Jednym z ciekawszych faktów jest to, że niektóre przepisy konstytucji marcowej funkcjonowały równolegle z przepisami konstytucji kwietniowej. W manifeście PKWN z 22 lipca 1944 roku przyjęto przepisy konstytucji marcowej jako jedyne legalne obowiązujące do momentu zwołania Sejmu Ustawodawczego, który miał uchwalić nową konstytucję. Mała Konstytucja z 1947 roku odwoływała się do niektórych przepisów konstytucji marcowej.

Konstytucja kwietniowa

Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935):

W niektórych opracowaniach zwana także konstytucją styczniową ze względu na miesiąc, w którym zakończono nad nią prace w Sejmie i Senacie. Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Wzmocniła również rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, co faktycznie bardzo osłabiło rolę parlamentu. W świetle przepisów konstytucji kwietniowej obywatel miał zapewnioną równość wobec prawa, możliwość rozwoju wartości osobistych oraz wolność sumienia, słowa i zrzeszeń. Jednak wszystkie te prawa interpretowane były w kontekście dobra powszechnego a żadne działanie nie mogło być sprzeczne z celami państwa. Państwo było najważniejsze.

Mała Konstytucja

Mała Konstytucja (19 lutego 1947):

19 lutego 1947 do życia powołana została tymczasowa Mała Konstytucja, odwołująca się do artykułów konstytucji marcowej. Do głównych zadań tej ustawy zasadniczej należało: uchwalenie nowej konstytucji, wprowadzenie trójpodziału władzy, ustawodawstwo, kontrola nad działalnością Rady Ministrów oraz ustalenie kierunku polityki państwa. W rzeczywistości wprowadzał zasadę nadrzędności organu przedstawicielskiego, czyli Sejmu Ustawodawczego, którego kadencja trwała 5 lat. Mała Konstytucja obowiązywała do momentu uchwalenia i wejścia w życie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, tj. do 22 lipca 1952.

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (uchwalona 22 lipca 1952, weszła w życie 23 lipca 1952):

Poprzez wprowadzenie instytucji Rady Państwa, zerwała z dotychczasowym trójpodziałem władzy, wprowadzając wzorowaną na konstytucji radzieckiej zasadę jednolitości władzy państwowej. W praktyce konstytucja miała mniejsze znaczenie niż statut PZPR, który odwoływał się do idei komunistycznej (marksizmu-leninizmu). W trakcie obowiązywania Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej była 23 razy nowelizowana.

Nowela kwietniowa 1989 (7 kwietnia 1989): po zakończeniu obrad Okrągłego Stołu Sejm w dniu 7 kwietnia 1989 uchwalił ustawę o zmianie ustawy zasadniczej z 1952 oraz ordynacje wyborcze – do Sejmu oraz do przywróconego Senatu. Nowelizacja wprowadzała (bądź przywracała) następujące instytucje:

• Senat – z prawem do wnoszenia poprawek do ustaw oraz z prawem inicjatywy ustawodawczej,

• urząd Prezydenta w miejsce dotychczasowej kolegialnej Rady Państwa,

• Krajową Radę Sądownictwa, organu właściwego dla proponowania nominacji sędziowskich.

Nowela grudniowa 1989 (29 grudnia 1989): w ramach noweli grudniowej (Ustawa z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej) zmieniono nazwę państwa na Rzeczpospolitą Polską, zostały usunięte artykuły dotyczące kierowniczej roli partii oraz przyjaźni ze Związkiem Radzieckim. Wprowadziła nowe zasady ustrojowe: demokratycznego państwa prawnego, zasada tzw. sprawiedliwości społecznej, pluralizm polityczny, swoboda działalności gospodarczej oraz ochrona własności. Przywróciła również koronę białemu orłowi w Godle Polski.

Mała Konstytucja z 1992 (17 października 1992 podpisana przez prezydenta, 8 grudnia 1992 weszła w życie). Przeciągające się prace projektowe nad nową ustawą zasadniczą doprowadziły do przyjęcia tymczasowej regulacji prawnej w postaci Małej Konstytucji.

Po przezwyciężeniu prawnych i politycznych sporów Prezydent Lech Wałęsa podpisał 17 października 1992 ten akt. Mała Konstytucja weszła w życie 8 grudnia 1992. Była to już trzecia i ostatnia, zarazem najobszerniejsza, niepełna konstytucja, która doszła do skutku w XX wieku. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Tym samym władza ustawodawcza należała do Sejmu, wykonawcza do prezydenta i Rady Ministrów, sądownicza – niezawisłych sądów.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej (akt ten wszedł w życie 17 października 1997):

złożona jest z preambuły i 13 rozdziałów obejmujących 243 artykuły. Ma charakter tzw. Sztywnej konstytucji, tzn. że jej zmiana może nastąpić tylko w szczególnej, trudniejszej od zwykłej procedury ustawodawczej. Zajmuje najwyższe miejsce w systemie prawa ustawodawczego, wszystkie inne akty prawne oraz działania osób urzędowych mają być z nią zgodne. Według zasad trójpodziału władzy, władzę ustawodawczą stanowią sejm i senat, wykonawczą – prezydent i rząd a sądowniczą – niezawisłe sądy. Stosunki pomiędzy władzą ustawodawczą a wykonawczą opierają się na modelu parlamentarno – gabinetowym, co określane jest jako parlamentaryzm zracjonalizowany. Sejm jest przedstawicielem narodu a władza sądownicza opiera się na jej odrębności i niezależności oraz monopolu sprawowania wymiaru sprawiedliwości.

3 MAJA I INNE KONSTYTUCJE -muzyczna wyprawa w głąb historii konstytucji z Waldemarem Domańskim

3 maja 2021 / OKBPP