Nazwisko: |
Hemar, Marian |
Pseudonim: |
Harryman |
Hemair, Mary |
|
Marian Hemarey z Nagłowic |
|
O’Mega |
|
Właściwie: |
Hescheles, Jan Marian |
Data urodzenia: |
6 kwietnia 1901 |
Miejsce urodzenia: |
Lwów |
Data śmierci: |
11 lutego 1972 |
Miejsce śmierci: |
Dorking koło Londynu w Wielkiej Brytanii |
Pisarz, poeta, satyryk, reżyser, kompozytor, autor tekstów kabaretowych, rewiowych, szopek politycznych, audycji radiowych i tekstów piosenek. Syn Ignacego i Berty z Lemów. Ojciec był wydawcą gazety codziennej „Chwila” (zmarł około 1930 r.); w środowisku dziennikarskim Lwowa było również znane nazwisko jego brata – Henryka Heschelesa[4]. Ukończył VII Gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki we Lwowie. Studiował na Wydziale Medycznym i Filozoficznym Uniwersytetu Lubelskiego[1].
Debiutował jako autor w 1920 r. Pierwsze jego utwory (m.in. Balladę szubieniczną) opublikował dziennik „Wiek Nowy”. Współpracował początkowo z kabaretami: „Ul”, „Renesans” i „Mozaika”. W 1920 r. zgłosił się ochotniczo do Wojska Polskiego i brał udział w wojnie polsko-sowieckiej. Służbę wojskową zakończył w 1921 r. W następnym roku lwowska Biblioteka Utworów Wesołych wydała pierwszy jego zbiorek autorski pt. Dzik i świnia. W tym czasie rozpoczął współpracę z tygodnikiem satyrycznym „Szczutek”.
W 1923 r. wydał drugą książkę – Balladę o białym byku. W 1924 r. był współautorem rewii Łątki lwowskie, wystawionej w Teatrze Miejskim. Dzięki pośrednictwu Ludwika Lawińskiego złożony z tekstów Hemara obraz tej rewii pt. U Lwowi, został przeniesiony do Warszawy do teatru „Qui pro Quo”. 9 grudnia 1924 r. Hemar jako autor zadebiutował w tym kabarecie, w rewii Kupa śmiechu. Sukces odniósł swymi utworami w programie Siedem krów tłustych (31 styczeń 1925 r.); kolejne programy: Hallo, ciotka (luty), Humpa, humpa (maj), Ile mi dasz? (czerwiec) oraz Bez koszulki (lipiec) ugruntowały jego pozycję. Jego nazwisko jako twórcy (w tym przypadku tekstów do programu Grunt się nie przejmować ) pojawiło się po raz pierwszy na afiszu teatru 25 października 1925 r[4]. W 1925 r. związał się również z grupą poetycką Skamander[1]. W tym okresie Hemar był jeszcze związany z lwowskim miesięcznikiem literackim „Winnica”, redagowanym przez Bruno Jasieńskiego. Przez pewien czas wspólnie z Jasieńskim prowadził kabaret autorski we Lwowie, rozwiązany w związku z jego wyjazdem na stałe do Warszawy w 1926 r[4].
Od połowy lat 20-tych współpracował z warszawskimi teatrzykami i rewiami, m.in. z Qui Pro Quo (1925, 1929–1931 kierownik literacki z Julianem Tuwimem), Bandą (1931–1933 kierownik artystyczny z Fryderykiem Járosym), Nową Komedią i Cyganerią Warszawską (1933–1934), Wielką Rewią (1934–1936) i Cyrulikiem Warszawskim (1936–1939). W 1929 r. zadebiutował jako dramaturg komedią Dwaj panowie B, wystawioną przez stołeczny Teatr Polski[1]. Współpracował ponadto z teatrem „Perskie Oko”, z „Morskim Okiem”, kabaretem „Femina”, „Małym Qui pro Quo”, „Ali Babą”.
Jest autorem:
– sztuk teatralnych Firma (została napisana z okazji otwarcia teatru „Nowa Komedia”, który w latach 1933–1934 Marian Hemar prowadził wspólnie ze Stefanem Jaraczem oraz swą żoną, Marią Modzelewską; w 1937 r. sztukę tę wystawiono w niemieckim teatrze „Kleine Bühne” w Pradze)[4], Kariera Alfa Omegi (współaut. Julian Tuwim), Kroki na schodach, Dzwony z Czeremszy, Dług honorowy, Gołąbek niepokoju, Pierwiastek minus jeden, Piękna Lucynda oraz Cud biednych ludzi, wystawianych w Dublinie, Londynie, Paryżu i Brukseli;
– adaptatorem utworów na scenę Artyści[1] (sztuka George’a M. Wattersa i Arura Hopkinsa adaptowana w 1929 r. dla Teatru Wielkiego), Moja siostra i ja (komedia muzyczna Ralpha Benatzky’ego opracowana przy współpracy z Julianem Tuwimem), Piękna Helena (Marian Hemar pracował także jako reżyser; w 1935 r. wyreżyserował w Teatrze Letnim to przedstawienie według oryginału Jakuba Offenbacha[4]), Jim i Jill;
– tłumaczem utworów Szekspira i Horacjusza, a także literatury francuskiej, niemieckiej i angielskiej;
– kompozytorem piosenek Mnie się żadna nie podoba, jak ty, Kogo nasza miłość obchodzi, Nie będziesz ty, to będzie inna;
– muzyki do filmu Śluby ułańskie (reż. Mieczysław Krawicz);
– autorem ponad dwóch tysięcy tekstów piosenek m.in. dla Hanki Brzezińskiej, Władysławy Majewskiej, Toli Mankiewiczówny, Marii Modzelewskiej, Hanki Ordonówny, Zuli Pogorzelskiej, Miry Zimińskiej, Andrzeja Boguckiego, Chóru Dana, Adolfa Dymszy, Tadeusza Faliszewskiego i Kazimierza Krukowskiego.
W 1939 r. wyjechał z Polski. Przez Rumunię dotarł na Bliski Wschód. Prowadził polski program w radiu kairskim. Współpracował z teatrem wojskowym Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich, dla którego napisał cykl piosenek żołnierskich z dwoma najsławniejszymi utworami – Pamiętaj o tym wnuku, że dziadzio był w Tobruku oraz Karpacką Brygadę (hymn jednostki)[1]. Podczas II wojny trafił do nocnego dywizjonu bombowego „Lwowskich Puchaczy”. Formacja ta wchodziła w skład polskich sił lotniczych w Wielkiej Brytanii. Napisał piosenkę będącą nieoficjalnym hymnem tej jednostki. Zachowało się jej nagranie, które zaprezentowano pewien czas temu w ramach „Słodkiego Radia Retro”[2]. W 1942 r. rozkazem generała Władysława Sikorskiego oddelegowany do Londynu podjął pracę kulturalno-oświatową w Biurze Opieki nad Żołnierzem przy Ministerstwie Informacji i Propagandy. Wydał wówczas drukiem dwa tomiki poezji Dwie Ziemie Święte i Marchewka[1]. Do końca II wojny światowej był pracownikiem Ministerstwa Informacji i Dokumentacji przy Rządzie Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie.
Po wojnie osiadł w Anglii prowadząc aktywną działalność literacką, teatralną i kabaretową, przyczyniając się wydatnie do rozwoju niezależnej kultury polskiej na emigracji. Jego twórczość odznacza się wysokimi wartościami patriotycznymi i artystycznymi[3]. W londyńskim „Ognisku Polskim” przygotował ponad trzydzieści programów teatralno–artystycznych. W 1946 r. otworzył kabaret przy klubie „Orzeł Biały”, od 1950 r. prowadził własny „Kabaret Hemara”, zaś od 1955 r. „Teatr Literacko-Satyryczny”. Współpracował też z Teatrem Polskim Związku Artystów Scen Polskich Za Granicą[4]. Pisał audycje radiowe, m.in. Bocianie gniazdo, Róg obfitości, Paweł i Gaweł, Bywalec i Goście mile widziani. W studiu londyńskim przez wiele lat przygotowywał dla Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa cykliczny kabaretowy program polityczny. Kilkakrotnie prezentował go publicznie podczas występów w USA, Izraelu i we Francji. Współpracował z pismami emigracyjnymi „Tydzień Polski” i „Wiadomości”. Wydawał też kolejne tomiki wierszy: Lata londyńskie (1947), Satyry patetyczne (1947), Siedem lat chudych (1955), Im dalej w las, Ściana płaczu, Ściana uśmiechu (1968), Chlib kulikowski, Wiersze staroświeckie (1971). Po jego śmierci w 1977 r. ukazał się w Londynie LP Piosenki Mariana Hemara zapowiadane przez autora, a w 1990 r. polskie wydanie tomu Liryki, Satyry, Fraszki.
W 1987 r. warszawski Teatr Ateneum przygotował widowisko Hemar (reż. Wojciech Młynarski), oparte na jego piosenkach i wierszach. Fragmenty tego spektaklu wypełniły CD Hemar: Piosenki. Jest bohaterem hasła w telewizyjnej wersji Leksykonu Polskiej Muzyki Rozrywkowej (odcinek 27 w reżyserii Ryszarda Wolańskiego). W 1990 r. TVP zrealizowała wodewil Kariera Alfa Omegi (reż. Barbara Borys-Damięcka). W 1997 r. ukazała się w Londynie antologia twórczości poetyckiej Za dawno, za dobrze się znamy, rok później monografia poświęcona jego kabaretowej twórczości pt. Kabaret Hemara, a w 2005 r. książka Anny Mieszkowskiej Ja, kabareciarz : Marian Hemar – od Lwowa do Londynu. W 90-tą rocznicę urodzin autora jego imię otrzymała jedna z ulic Krakowa (dawna ul. J. Saturna w Bronowicach-Mydlnikach)[1].
Jego twórczość literacka, zarówno z okresu międzywojennego, jak również z lat powojennych, zajęła w kulturze polskiej poczesne miejsce. W dziejach piosenki odegrał pierwszoplanową rolę. Jego teksty napisane z wielkim smakiem i talentem należą do najwartościowszych utworów polskiego kabaretu[4].